Tarsus Haber| Yenises Gazetesi
Yazar: HALİL AKSOY - 11 Ekim 2022 Salı - Okunma: 1496

TUZA DAİR

Her tarafta görülen ve duyulan nahoş hadiseler halet-i ruhiyemizin aynası. Bu aynadan yansıyanlar bizi bize gösteren bir hakikat ögesi. Görenlere ve görmek isteyenlere... Tepeden tırnağa kadar her olumsuzluğun yazılı ve görüntülü basında yer aldığı, herkesin malumu... Herkesin bildiği ama her ne hikmetse -bildiğimiz kadarıyla- hiç kimsenin de düzeltmek için en küçük bir çaba göstermediği bir hâl söz konusu... Bu durum için dilimizde “tuz koktu” deyimi var. Bu deyim, bozulmadık hiçbir şeyin hiç kimsenin olmadığın ifade eder. Tuz kelimesi Türkçe Sözlük’te şu anlamlar verilerek açıklanmış: 1. Kokusuz, suda eriyen, yiyecekleri korumada ve tatlandırmada kullanılan billursu madde. 2. Bir asitteki hidrojenin yerini bir bazın almasıyla oluşan birleşim, sodyum klorür. Tuz kelimesiyle türetilen başlıca kelimelerimiz: tuzla, tuzluk, tuzlak, tuzlu, tuzluluk, tuzcu, tuzculuk, tuzsuz, tuzlamak, tuzlatmak, tuzlandırmak, tuzlanma, tuzlanmak, tuzlaşma... Tuz ile ilgili başlıca deyimler: Tuz biber ekmek: Acısını, üzüntüsünü artıracak şekilde davranmak veya tesir etmek demek.  İyilik görülen kimseye karşı minnettarlık için tuz ekmek hakkı deyimini kullanırız. Tuz/tuzla buz etmek şu anlamdadır: Cam türünden şeyleri onarılmayacak biçimde kırmak, paramparça etmek. Bir işten zarar görmeyen, kazancı yerinde olanlar için tuzu kuru deyimini kullanırız. Tuz/tuzla buz olmak deyimi şu anlamdadır: Cam türünden şeyler onarılamayacak biçimde kırılmak, dağılmak, paramparça olmak. (Bir şeyde) tuzu olmak deyimi de katkısı olmak demektir. Tuzu katık etmek deyimi kanaatkâr olmak anlamına gelir. İyilikbilmez kişiler için tuz ekmek düşmanı deyimini kullanırız. Tadı tuzu kalmamak deyimi iki anlama gelir: 1. Hoşa gidecek imrenilecek durumu yok olmak. 2. Huzursuzluk çıkmak. Yaraya tuz basmak deyimi ise şu anlamdadır: İyileştirmek için acı verici tedaviye mecbur kalmak. Tuzu biberi, lezzeti ve eklentisi anlamlarına gelir. Tuz biber ise baharat ve lezzet anlamlarında kullanılır. Birkaç da atasözü yazalım: Tuzdan leziz, sudan aziz şey olmaz şu anlamdadır: Varlığımız için en değerli şey sudur, tuz ise en önemli lezzet kaynağımızdır. Tuz ekmek bilmezden it yeğdir atasözümüzün anlamı şu: Tuz ekmek hakkını bilmeyen insandan it daha değerlidir. Tuz ekmek hakkını bilmeyenin akıbetini şu atasözümüz ne güzel açıklar: Tuz ekmek hakkını bilmeyen iki gözden olur. İçinde tuz kelimesi geçen diğer kelimeler ise şunlar: tuz ruhu, İngiliz tuzu, bulaşık makinesi tuzu, kaya tuzu, iyotlu tuz, bakır tuzu, limon tuzu, sofra tuzu. Yazımızı Seyranî’nin bir beytiyle bitirelim: “Tuz ekmek bilmezin kılıcın çalma / Sakın emanete etme hıyanet.”